Coca-Cola investeerde onlangs in de plastic recycling startup CuRe uit Emmen, als aanzet naar een commercieel draaiende fabriek. Volgens nieuwbakken lector Biobased Business Valorization van de Hanzehogeschool, Egbert Dommerholt, is dat alleen niet voldoende.

Foto door Mariska de Groot

Ken je het verhaal van de econoom en de zonsondergang al? Stel je eens voor, het is een prachtige, zwoele zomeravond. Je bent op het strand, met je geliefde. Hand in hand struin je door de branding. Wanneer de avond valt, vlijen jullie je op een duin. Met een glas wijn genieten van de ondergaande zon. Intiem, romantisch. Priceless, maar zo waardevol tegelijk. Zie je het al voor je?

Sorry dat ik je nu abrupt uit je dagdroom haal, maar die romantiek kan de econoom echt niets schelen. ,,Wat moet een econoom met een mooie zonsondergang? Niets. Hij is alleen maar geïnteresseerd in het glas wijn. Die draagt namelijk bij aan de hoogte van het nationaal inkomen en de welvaart.’’ En dat is precies wat er volgens Egbert Dommerholt, sinds 1 september jongstleden lector Biobased Business Valorization aan de Hanzehogeschool, zou moeten veranderen.

Zijn boodschap is helder, doch verontrustend: als we de welvaart willen behouden die we nu hebben, dan moet het roer écht om. En snel ook. Maar hoe dan?

We willen te veel

Dommerholt schetst een zorgwekkend toekomstbeeld. ,,De verwachting is dat in dertig jaar tijd, tussen 2000 en 2030, alsnog veertig procent meer gas, dertig procent meer olie en meer kolen gebruikt worden en meer CO2 uitgestoten wordt. Terwijl we eigenlijk onder het niveau van 1990 uit moeten komen, willen we aan het beleid voldoen. De tien procent rijkste mensen zijn verantwoordelijk voor vijftig procent van de groei van de CO2-uitstoot; de bijdrage van de tien procent armste mensen is verwaarloosbaar. Jaarlijks gaan er, volgens WHO (Wereldgezondheidsorganisatie, red.) 250.000 mensen dood als gevolg van met name dat handelen van de rijken. Dat is enorm.’’ En laten we de almaar groeiende financiële kloof tussen arm en rijk vooral niet vergeten.

Volgens de lector zijn we te gewend geraakt aan economische groei, winstmaximalisatie en het vergroten van marktaandeel. ,,Daardoor vragen we ons niet meer af waarom we dat doen. We worden bewezen niet gelukkiger van meer geld. En toch gaan we door.’’ Ten koste van mens en milieu, stelt hij. ,,De productie is te hoog; we kopen te veel en besteden te veel. Veel meer dan de aarde aankan in termen van grondstoffen, afval en uitstoot.’’

Mensenwetenschap

,,Alsof er een scheiding bestaat: wij tegenover de natuur; business tegenover maatschappij. Maar die scheiding maakten we zelf.’’ Uiteindelijk gaat economie over mensen. Dat zijn we vergeten, zegt Dommerholt. ,,Adam Smith (de ‘vader van het kapitalisme’, red.) was geen econoom, maar een ethicus. Economie is dus een soort afsplitsing van de ethische wetenschap. Mensenwetenschap.’’

Het gaat volgens hem over keuzes maken tussen goed en slecht. Over moral righteousness, morele gerechtigheid. ,,De keuzes die je maakt hebben gevolgen voor mensen elders. Daar gaat het om. Het gaat niet meer op dat bedrijven en ondernemers zeggen: ‘niks mee te maken’, want dat is niet waar.’’ Als we in die (neoliberale economische) denkbeelden van nu blijven hangen, versterken we het probleem alleen maar, stelt Dommerholt.

De oplossing- is simpel en tegelijkertijd zo complex. ,,De gebruik van grondstoffen en energie én de productie moet heel drastisch omlaag: zo’n veertig tot negentig procent. We moeten van roofbouw naar regeneratieve productie en nieuwe grondstoffen. En om ervoor te zorgen dat anderen ook hun deel van de koek krijgen moeten we herverdelen.’’ Dan blijft de beschikbaarheid van middelen volgens de lector van de Hanzehogeschool enigszins op peil. ,,Het is ongelooflijk en we realiseren het ons te weinig, maar we kunnen niet doorgroeien. Ik doe geen uitspraken over of het ons gaat redden, maar het verzacht in ieder geval de pijn.’’

Product as a service

Volgens Dommerholt komen we dan vanzelf uit bij de circulaire economie. ,,Een hele slimme manier van grondstoffen gebruiken en hergebruiken, zodat ze veel langer waarde vasthouden.’’ Dat heeft enorme gevolgen. Voor productontwikkeling, of reparatiemogelijkheden, bijvoorbeeld. Die processen moeten totaal anders doordacht worden.

Een mooi voorbeeld vindt hij de lampen van Philips op luchthaven Schiphol. Lampen, van die peertjes, gaan een x aantal uur mee. Daarna gaan ze stuk en kun je ze weggooien. Planned obsolescence, in economische termen. Geplande overbodigheid. Gek eigenlijk, toch? ,,Daar zit het verdienmodel voor producenten. En dat moeten we omkeren.’’ Schiphol koopt tegenwoordig niet langer lampen, maar licht bij Philips. ,,Philips blijft eigenaar van de lampen en is ineens verantwoordelijk.’’ Voor de levensduur en het afval, bijvoorbeeld. Reken erop dat Philips nu daarom haar uiterste best doet om de lampen zo lang mogelijk te laten branden.

Er zijn inmiddels legio voorbeelden van dit concept: product as a service. Swapfiets, bijvoorbeeld. Of Interface, een Amerikaans tapijtbedrijf. ,,Daar koop je geen tapijtvloertegels, maar lease je ze. Ze bedachten hun eigen technieken om ze uit elkaar te halen, om het materiaal vervolgens te hergebruiken voor nieuwe tegels.’’

Een andere mindset

Maar, zolang de wereld haar neoliberale economische denken niet verandert, blijft het verhaal uitzichtloos. ,,Als je het idee van geld verdienen meeneemt naar de circulaire economie, gaan we alleen die dingen doen die bijdragen aan de winstgevendheid van een bedrijf. Dat is niet noodzakelijk wat het beste is voor de samenleving’’, stelt Dommerholt.

,,Fabrikanten maken de consument verantwoordelijk voor een probleem dat zij veroorzaken.’’ Circulair plastic houdt – net als alle andere plastics – producten bijvoorbeeld langer vers en maakt ze makkelijker te verplaatsen. Maar de koper moet er nog steeds voor zorgen dat het circulaire plastic uiteindelijk goed terecht komt en opnieuw kan worden gebruikt. ,,Ondernemers hebben geweldig mooie oplossingen, maar wat er nou met dat product aan het eind gebeurt weten we niet. Als je denkt in loops, moet de producent verantwoording gaan dragen.’’ Alleen dan gaan we de goede kant op.

Het is tijd voor een transitie van waarden, vindt Dommerholt. Een andere mindset. ,,Weggaan bij geld verdienen, naar het dienen van de samenleving als doel.’’ Want inzetten op duurzaamheid gebeurt nu nog heel weinig vanuit intrinsieke motivatie. ,,Waarom gaan bedrijven duurzaam? Vanwege financiële prikkels, het behouden van legitimiteit van hun business en druk vanuit de stakeholders. Omdat ze het moeten en klanten anders weglopen, of ze geen medewerkers kunnen trekken. De meeste bedrijven doen het echt niet omdat ze het geweldig mooi vinden.’’

Die verkopen liever een glas wijn.

Dommerholt rekruteert

Met zijn lectoraat Biobased Business Valorization wil Dommerholt een bijdrage leveren aan het ontwikkelen van de circulaire economie in het Noorden. Én aan de volgens hem daarvoor noodzakelijke verandering van economische denken. Dat kan zowel top down als bottom up, stelt hij: van bovenaf organiseren en van onderop cultiveren. ,,Ik ben bezig met een community of learners uit ondernemers, overheid, onderwijs en (jonge) burgers. Want als je de circulaire economie vorm wil geven, is bewustwording en mindset-verandering nodig. We moeten bij de jeugd beginnen.’’

Dommerholt zoekt Noorderlingen die willen meedenken in zijn team. Hij gebruikt de methode uit de film The Imitation Game als rekruteringsmethode. Die film gaat over de Brit Alan Turing, die in de Tweede Wereldoorlog de Duitse enigma code met zijn team weet te ontcijferen, ,,De wervingsmethode sprak me aan. Turing zette een puzzel in de krant met de mededeling: wie dit oplost, moet contact opnemen. Een huisvrouw belandt in zijn team; een briljante dame. Ik kan me voorstellen dat er in Noord-Nederland veel van deze mensen rondlopen.’’ Wie ideeën heeft over hoe de circulaire economie vorm te geven, kan zich melden bij Dommerholt via e.dommerholt@pl.hanze.nl. Een geheimtaal kunnen ontcijferen is niet nodig.