Help, we komen straks mensen tekort. Help, de bouwstoffen zijn op. Help, de regelgeving wordt te streng. Help, we putten de aarde uit. De bouw ziet de uitdagingen levensgroot op zich afkomen. En toch blijft de branche zo traditioneel als de pest. Zo lijkt het tenminste.

Schat in wat een bouwproject kost, schrijf een offerte die er net boven ligt, zet leveranciers aan het werk, regel manschappen en steek de spade in de grond. O ja, en regel aan het eind dat die waslijst aan opleverpunten wordt weggewerkt.

Zo ongeveer komen de meeste projecten in de bouw tot stand. Dat lijkt logisch, maar dat is omdat we niet anders gewend zijn. Als je er van wat verderaf naar kijkt, zitten er rare dingen in. Het proces is niet optimaal, de risico’s liggen bij de aannemer, efficiëntie is ver te zoeken, duurzaamheid is geen belangrijke doelstelling, kritische consumenten willen het anders.

De bouwwereld moet zichzelf opnieuw uitvinden

,,Dat model is simpelweg niet houdbaar. De bouwvakkers en de grondstoffen raken op’’, vertelt Alex Diender. Hij is LEAN-manager bij bouwbedrijf Van Wijnen en houdt zich bezig met het radicaal wijzigen van het traditionele model. ,,Kijk om te beginnen maar eens naar de aarde. De bouw wereldwijd is goed voor 40 procent van de grondstoflast. Wie zich dat realiseert, snapt dat we naar een andere vorm van bouwen moeten.’’

Echt circulair

Gedachten gaan dan snel naar bouwstoffen die recyclebaar zijn, bezuinigen op het gebruik van water en stroom, emissieloze bouwvoertuigen, en dat soort dingen. Diender: ,,Helpt allemaal een beetje, maar niet genoeg. We moeten naar complete, circulaire bouw. En dan bedoel ik écht circulair.’’ Vergelijk het met lego. Je bouwt iets, en als je het uit elkaar haalt, gebruik je het daarna voor iets anders.

,,Het gaat verder. Je hebt het ook over upgraden waar het kan. Je haalt elementen uit het bouwwerk, waardeert ze op door bijvoorbeeld betere isolatie, en zet ze terug. Die manier van bouwen geeft je ook de ruimte om toekomstige innovaties in techniek en materiaal te gebruiken. Het grote bijkomende voordeel is dat de marktwaarde zo hoger is dan de kostprijs.’’

Zoiets lukt alleen als de bouwwereld zichzelf opnieuw uitvindt. Daar wordt hard aan gewerkt, merkt Rolf Koops. Hij is directeur van BuildinG, het Groningse innovatieplatform voor toekomstbestendige bouw. ,,We zitten middenin de transitie naar bouwen 2.0, waarin digitaal belangrijker wordt en het proces veel meer fabrieks- dan projectmatig wordt. Ik merk dat enkele grote bedrijven vooroplopen. Van Wijnen bijvoorbeeld, en Dijksma Draaisma is er ook mee bezig. Maar vergeet ook niet al die kleinere spelers die bezig zijn met technologische innovaties en nieuwe product-marktcombinaties. Zij voeden de transitie evenzeer. En wij zijn er om hen daarin bij te staan.’’

Wankel

Als je erbij stil staat is het raar. Voordat een auto in productie gaat, zijn er miljoenen besteed aan prototyping en finetuning. Maar van een huis wordt er maar één gebouwd, en dat moet meteen goed. Logisch dat er heel wat worden teruggeroepen naar de garage, in de vorm van punten die achteraf nog opgelost moeten worden. En logisch ook dat het verdienmodel wankel is. Steeds maar weer totaal nieuwe projecten beginnen met fikse kostenplaatjes, betekent dat de risico’s enorm zijn.

Diender: ,,Ik heb het even opgezocht. Op nieuwbouwprojecten in Nederland werd in 2019 gemiddeld 3 procent verlies geleden door de aannemers. Met de strengere regelgeving van aanbestedingen, de strakkere milieueisen, de moordende concurrentie en het duurder wordende personeel, zie ik niet in dat dit model snel lucratiever gaat worden. Gechargeerd: met bouw kun je niets verdienen. Winst moet komen uit onderhoud en nazorg.’’

Bouwen is dus duur en weinig winstgevend. En dan ook nog alles duurzaam circulair maken zeker? Dan kun je helemaal wel naar een goed belegde boterham fluiten! Integendeel, legt Alex Diender uit. ,,Het businessmodel, daar word je bang van. Zo sterk is het. De aanneemrisico’s worden enorm verlaagd, de bouwtijd verkort, de veiligheidsrisico’s geminimaliseerd en de faalkosten tot bijna niets gereduceerd. Wij hebben ons concept draaien, we hebben inmiddels honderden huizen op deze manier gebouwd en schalen snel op naar vierduizend.’’

Het lijkt op toveren, het is vooral een kwestie van anders denken en doen. Van Wijnen bouwt in het concept niet meer op de bouwplaats, maar in de fabriek. In de eigen productielocaties in Gorredijk en Heerenveen worden volledige badkamers gebouwd, toiletten, meterkasten en nog veel meer. ,,Dit lijkt op het Scaniamodel. Consumenten kiezen uit een aantal verschillende voorgevels, een aantal zijgevels, achtergevels, keukens, badkamers, en noem maar op. Per categorie zijn er gemiddeld vijf varianten. Maar opgeteld ontstaan tegen de 150.000 varianten woningen. Die tóch allemaal gestandaardiseerd gemaakt worden. Dat is de toekomst. De meeste plaatsen we in één dag!’’

Helse opgave

Het systeem doet wat denken aan de restaurants van een bekende fastfoodketen. Die staan allemaal in no time. ,,Dat is in wezen hetzelfde concept. Bij het bedrijf weten ze precies wat het kost. De enige variabele is de grondprijs.’’

Dit klinkt allemaal mooi, voor de hand liggend misschien wel. Rolf Koops van BuildinG (het onafhankelijke kennis- en innovatieplatform voor toekomstbestendige bouw en infra in Noord-Nederland) ziet er één van de disruptieve innovaties in die nodig zijn om de bouw de toekomst in te leiden. ,,We moeten af van het traditionele, lineaire proces dat bouwen altijd was. Prefab is daarvan zeker een belangrijk onderdeel. Maar hoe logisch het ook klinkt, dit wordt een helse opgave. Alle schakels in het traditionele proces worden door elkaar geschud. Dit gaat alles en iedereen die met de bouw te maken heeft raken.’’

”Vakmensen zullen veelzijdiger moeten worden”

Om ‘bouwen 2.0’ mogelijk te maken ligt één term voor in de mond: digitaliseren. En ook hier geldt dat niet voor een enkele schakel in de bouwketen, maar voor het geheel. Iedereen die met een bouwproject van doen heeft, deelt een digitale versie, waarin alle stappen vastliggen en gewijzigd kunnen worden. Niet alleen voor nu, maar ook om van te leren in de toekomst. Koops: ,,Het bouwontwerp gaat straks digitaal rechtstreeks naar de fabrieken, waar robots aan de slag gaan. De ideale condities worden berekend, de planning gemaakt, de manschappen opgetrommeld: alles.’’

Dat is de toekomst, die pas net is ingeluid. Koops: ,,Wij ontdekten laatst via een enquête onder 40 MKB-bouwbedrijven dat 70 procent bezig is met procesoptimalisaties door digitale ingrepen. Waar het nog wat achterblijft, is de ketensamenwerking. En dat is juist waar we de grootste stappen kunnen maken. We staan nog aan het begin wat dat betreft.’’

Alex Diender: ,,Dingen draaien om. Waar je ziet dat wij na het afgeven van een vergunning zo snel mogelijk gingen bouwen, zie je straks dat wij het ideale moment laten afhangen van de gaten in de digitale agenda. Misschien gaan we wel met de prijs spelen om de agenda zo efficiënt mogelijk vol te krijgen. Voor de vakmensen betekent dit veel. Ze zullen veelzijdiger moeten worden. ’s Ochtends het ene huis stuken, ’s middags verderop aftimmeren.’’

Winnaars en verliezers

Diender werkt bij Van Wijnen aan een vergaande koppeling van data. ,,We zoeken de kracht van de synergie. De meeste systemen in ons proces werkten naast, maar niet met elkaar. Door ze samen te voegen, krijg je ineens heel veel inzichten. We kunnen berekenen wat de beste uitlijning van een project is, welke opstelling van panelen de meeste zonopbrengst genereert, maar ook welk team het meest geschikt is voor de klus, hoe we de supply chain het beste kunnen opzetten, wat de beste momenten zijn om afvalcontainers te bestellen en noem maar op. Data zat, nu is het tijd er meer mee te doen.’’

Bouw 2.0 dus. Het komt eraan, hoe dan ook. Het zal winnaars en verliezers opleveren. De grote bedrijven hebben straks hun eigen (of gedeelde) fabrieken. De kleine blijven gewoon druk met restauratie en verbouw. De middengroep moet kiezen: of mee en groeien, of afschalen. De vaklui blijven keihard nodig. Hoe dan ook.

Foto’s: Pepijn van den Broeke